Tınaz Titiz

Henüz meydana gelmemiş, ama meydana geleceği -belirli bir olasılıkla- iddia edilen bir “olmamış deprem” düşünelim. Çeşitli yörelerde (İstanbul, İzmir vb) beklenen depremler buna birer örnek olabilir. Her iki olayda ortak olan, alın(a)mayan önlemler sorunudur. Bu soruna yakın plan bakabilmek için önlemlerin: (1) Hangi olasılıklar dahilinde ve (2) Hangi risklere karşı alınması gerektiği ortaya konulabilmesi. Bir de beklenen / beklenmeyen, ama meydana gelmiş bir “olmuş deprem”  (1999 Gölcük, 2023 K.Maraş gibi) düşününüz. Tüm olasılıklar örnek amacıyla verilmiş olsa da kişilerin önlem alma bağlamında ne kadar karışık bir durumda oldukları kolayca tasavvur…

Önce bir düzeltme! Yazının başlığında ima edilen “Yapılar Birdenbire Yıkılmaz” genellemesini düzeltip başına -açıkça yazılması yasak olan- (eğer..ise) koşullarından birkaçını ekleyeyim: “Eğer: a. Bir yapı ilk anda bile ayakta duramayacak kadar yanlış tasarımlanmamıiş ve b. Yapımında kullanılan malzeme nitelik ve nicelik olarak kötü ve eksik kullanılmamış ve c. İlk andan itibaren yıkım işaretlerini görmesi gerekenler kör olmamış iseler, yapılar birdenbire yıkılmaz; ağır çekim gibi yıkılırlar”. Bir de açıklama: “Yapı” terimi ile yalnızca binalar değil, kurum organizasyonları, devlet yapılanmaları ve bu kümeye girebilecek her şey kast ediliyor. Bununla beraber gözde kolay…

Yıllardır, afet zararları ortaya çıktıktan sonraki resimleri düzeltmeye odaklandık. Çünkü ezberlerdeki açıklamanın çekirdeği (maksim) -özellikle de doğal afetlerin- “önlenemezliği”dir. Halkın bir bölümü bunu Tanrı kaynaklılık ile açıklarken, geri kalan bölümü işe Tanrıyı karıştırmadan -yine o kadar önlenemez- “bu kadar binayı yıkıp da yenisini mi yapalım; o halde ancak sonuçlarını hafifletmeye çalışılmalı” şeklindeki bilim soslu ezber ile açıklıyordu. Bir afet sonrası doğan zararları azaltma ile, afet olmadan önce potansiyel zararlarını azaltma arasındaki fark, ölmüş ve canlı arasındaki fark kadar derin. Ölü için yapılabilecek olan, gömüp gereken taziyelerde bulunmak ve yas tutmak…